De Logitech MX Keys is een zeer gebruiksvriendelijk toetsenbord wat eigenlijk hetzelfde tikt als de MacBook Pro uit 2015. De toetsen hebben een inkeping waardoor je minder tikfouten maakt, dit is erg fijn. De accuduur is erg goed en de software zorgt ervoor dat je de functie van 17 toetsen kunt aanpassen.
Continue reading
De super comfortabele Logitech MX Master 3 is vergelijkbaar met zijn voorganger maar met verbeteringen: USB-C, stiller scrollwiel, beter horizontaal scrollwiel, bereikbare duimknoppen en duurzamer. Met de software is de muis naar smaak in te stellen. Naast het comfort is de accuduur ook geweldig!
Continue reading
De Logitech PRO X keyboard is een klein RGB toetsenbord met goede aanslag en verwisselbare switches. Alle switches zijn apart van elkaar verwisselbaar, dus liever wsad, shift, control, alt, 1234 en spatiebalk clicky maar de rest lineair voor wat stilte? Met dit toetsenbord is het mogelijk!
Continue reading
De Logitech G915 is een dun en draadloos RGB gamingtoetsenbord en precies al die aspecten weet Logitech goed te raken. De switches tikken heerlijk en we hebben het idee dat we sneller een ander teken kunnen intikken door de lagere travel. Ondanks de mindere travel is er meer dan genoeg aan feedback om te compenseren. Hadden we het al gehad over vrijheid?
Continue reading
De Logitech G604 LIGHTSPEED is niet een gewone draadloze muis, maar een muis met performance. De verbinding voegt geen merkbare delay toe ten opzichte van een draadloze muis en daarmee werkt de muis super fijn. In de Logitech software kan je macro’s instellen voor alle 15 knoppen. De muis ligt geweldig in de hand, maar de knoppen op de zijkant hadden wel iets breder gemogen.
Continue reading
De Lenovo Thinkpad P1 Gen 2 is een compacte laptop met prima prestaties voor zijn prijs. De CPU throttled wel naar i7 8750H niveau, maar is met een snelle fix te verhelpen. Het scherm is goed met een prima contrast en we zijn ook erg te spreken over het toetsenbord. Met deze laptop zal je zeker geen miskoop doen.
Continue reading
De Kingston HyperX Alloy Elite RGB is een toetsenbord van goede kwaliteit met veel features en handige mediakeys. Het toetsenbord tikt fijn en de softwareopties zijn er genoeg. Het softwarepakket is echter niet heel intuïtief en neemt 1,2 GB aan ruimte in beslag.
Continue reading
Veel technische studenten dromen erover, een laptop die compact en licht is maar toch een stuk sneller is dan een rekenmachine. HP maakt daarom al jaren hun HP mobile workstations en deze laptops worden vervolgens door de Technische Universiteiten voor een prikkie aan de studenten verkocht. Zo kost de HP ZBook Studio G5 x360 maar 1320 Euro voor een student terwijl hij normaalgesproken voor het dubbele over de toonbank gaat. Aangezien wij aan de TU Delft studeren hebben we zo’n laptop aangeschaft en proberen we andere studenten te helpen met hun keuze door er een review over te schrijven. De review kan natuurlijk ook naar het engels worden vertaald met Google Translate of de vertaler op de website, rechtsboven.
Wat deze laptop zo bijzonder maakt is zijn Nvidia Quadro grafische kaart. Deze kaart wordt gemaakt van de premium chips van Nvidia en wordt geleverd met speciale drivers waardoor de kaart erg efficient is in o.a. renderen. Dit maakt de kaart en daarmee de laptop erg aantrekkelijk voor mensen die vaak gebruik maken van computer aided design ofwel CAD. Daarbij is de accu vrij groot wat zou moeten resulteren in een redelijke accuduur. Ook heeft de laptop de nieuwste intel i7 processor met 6 cores, daar zou je dus wel flink mee moeten kunnen renderen.
De laptop die de TU Delft aanbiedt weegt 2,35 kg en heeft de volgende specificaties:
Laten we de doos eens openmaken zodat je kunt zien wat er daadwerkelijk wordt meegeleverd en hoe de laptop is verpakt. De doos zelf is mat zwart en er valt eigenlijk niet zo veel vanaf te lezen, dat is vooral handig voor diefstalpreventie. Aan de bovenkant zit een handvat zodat je de doos makkelijk kunt meenemen en daarbij is de opening verzegeld met een HP-sticker. Nu weet je in ieder geval hoe een nieuwe eruit ziet.
Openen we de doos dan zien we dat de laptop zeer goed beschermd is met twee schuimen pads aan de zijkanten. De laptop zweeft als het ware in de doos waardoor je er wel zeker van kunt zijn dat de laptop door het vervoer waarschijnlijk niet stuk gaat. Heb je toch een DOA en heb je je laptop bij de TU Delft gekocht, dan kan je contact opnemen met hen en wordt alles geregeld. De binnenkant van de doos waar de laptop in zit is ook beplakt met schuim zodat ook daar de laptop lekker knus en zacht zit ingepakt. Misschien moet je dat ook maar eens proberen bij je scharrel? 
Als we vervolgens dus ook dit doosje openen komen we bij de laptop aan. Deze zit ingepakt in hetzelfde soort plastic als een iPad, aan een kant kan je het plastic dan openen en de laptop schuift er dan zo uit.
In de grote doos zit naast de laptop ook een klein doosje met accessoires, je krijgt er helaas geen laptoptas bij dus die moet je bijvoorbeeld van Ome Ali halen. Wel zit er een Stylus in met toebehoren, een USB 3.0 naar Ethernet en natuurlijk de voeding. Over de stylus en de voeding later in de review meer natuurlijk.
Natuurlijk is het design van de laptop ook belangrijk en over het algemeen iets waar HP flink wat tijd in lijkt te steken. Niet alleen is het design belangrijk voor het oog, maar ook de ergonomie is belangrijk. Immers zijn deze laptops gemaakt om lang en veel op te werken en is 1320 euro geen klein bedrag voor een student.
De bovenkant van de laptop is gemaakt van mat aluminium zoals we dat kennen van o.a. Macbooks. Het patroon van het matte aluminium lijkt heel erg op dat van de macbook en geeft de laptop daarom ook een zelfde soort uitstraling. Het HP-logo bovenop de laptop is gemaakt van een wat glimmender geborsteld metaal. De uitstraling van de laptop is natuurlijk een persoonlijk ding maar ik vind het wel gaaf. Ook is het scherm moeilijk te toderen en daarom best wel stijf. Waar ik nog niet helemaal overuit ben is wat ik van de afgeronde hoeken bij de scharnieren vind; gelukkig kan jij dat natuurlijk voor jezelf bepalen.
Aan de onderkant van de laptop vinden we twee dikke rubberachtige strepen die ervoor zorgen dat de laptop iets hoger staat, waardoor de fans genoeg lucht kunnen aanzuigen. Ook de onderkant is van hetzelfde aluminium gemaakt als de bovenkant. Daarbij zitten er verder een hoop torxschroeven om de achterkant los te maken en eventueel onderdelen te vervangen. Zo is er bijvoorbeeld nog plaats voor een SSD of is de Wifi-kaart te vervangen. Daarvoor kan je natuurlijk de maintenance manual raadplegen, daar staat bovendien ook in hoe je bepaalde onderdelen moet vervangen.
In de twee hoeken aan de onderkant van de laptop vinden we twee speakers. Deze werken samen met de speakers aan de binnenzijde van de laptop, dus laten we daar even gelijk naar kijken.
Aan beide kanten van de laptop zitten IO poorten en een ventilatorgril waar warme lucht wordt uitgeblazen. Aan de linkerkant van de laptop vinden we 2 USB 3.0 poorten in normaal formaat, een simkaartslot, een kensington lock, de gril en vervolgens de aan-uit knop. De aan/uit-knop heeft gelukkig een lampje ingebouwd waardoor je kunt zien of de laptop aan staat of niet. Aan de rechterkant van de laptop vinden we de chargepoort, 2 usb 3.1 (Gen 2 10GB/s) poorten in USB-C formaat, een HDMI poort, de gril, een 3,5mm jack voor audio in en uit en een SD-kaartslot. Het mooie van dit SD-kaartslot is dat je de houder er eenvoudig uit kunt halen door even op het streepje te drukken en hem er vervolgens uit te trekken.
Het mooiste gedeelte van de laptop is natuurlijk de binnenzijde, daar zitten alle invoerapparaten en natuurlijk het scherm. De binnenzijde van de laptop is net als de rest van de laptop gemaakt van het harde matte aluminium. Bovenaan zit een gril voor de speakers met daaronder een toetsenbord met zwarte toetsen. Daaronder kan je dan weer de muis vinden die in tegenstelling tot de muizen van vorige jaren alleen een rechthoek lijkt te zijn zonder extra knoppen. Dat voegt daadwerkelijk iets toe aan de strakke looks van de laptop; less is more in gaat in dit geval dus op.
De stap van design naar invoerapparaten is natuurlijk snel gemaakt, aangezien de invoerapparaten toch vooral het aanzicht van de binnenkant van de laptop bepalen.
De muis van de laptop is een precision trackpad waardoor gestures worden ondersteund. Zo kan je bijvoorbeeld swipen naar links of naar rechts om naar een paralel draaiend programma te gaan. Ook kan je er natuurlijk muziek mee besturen of je geluid harder of zachter zetten. De mousepad heeft een glazen coating waardoor je vinger makkelijk over het oppervlak glijdt, dat voelt erg fijn aan. Ook is het fijn dat het mousepad relatief groot is. Klikken kan je doen door te tikken of door in de onderste hoekjes van het mousepad te drukken.
Het toetsenbord heeft vrij veel travel en typt daarom ook erg fijn. Ook moet je een klein beetje kracht zetten om de toets in te drukken voor de haptische feedback. Ik vind het toetsenbord erg fijn typen, deze review type ik bijvoorbeeld op de ZBook. De toetsen zijn backlit en kunnen op 3 standen staan, max, medium en uit. Daarbij zitten er veel fn-toetsen op het toetsenbord. Zo kan je bijvoorbeeld num-lock aan en uit zetten, maar hoor ik je afvragen: er zit toch geen numpad op? Toch wel, deze zit verscholen aan de rechterkant van het toetsenbord. Op die toetsen zit rechtsboven een getal of symbool, en wanneer num-lock aan staat gebruik je dat symbool. Het is erg handig als je veel nummers moet inkloppen. Ook liggen de toetsen verzonken in de laptop zodat het scherm de toetsen niet raakt als het dicht zit.
Het touchscreen van de laptop werkt goed en accuraat maar je moet er wel rekening mee houden, wanneer je veel touch gebruikt dat je scherm vies wordt. Daarom ben ik persoonlijk meer van de stylus.
Persoonlijk ben ik meer fan van de stylus dan van de vinger op het scherm. De stylus voelt luxe in de hand ondanks dat dit alles in China is gemaakt. De stylus heeft een dun puntje voor extra percisie. Ook is het fijn dat je een puntje op je scherm te zien krijgt met waar de computer denkt dat je je stylus houdt, als dat te veel afwijkt na een tijd kan je gelukkig weer herkalibreren. Wat ook handig is, is dat er 3 knoppen op de stylus zitten, twee knoppen aan de lange kant en eentje bovenop. Allemaal zijn ze programmeerbaar dus je kunt zelf kiezen wat je ermee wilt doen. Zo kan je de ene knop als gum gebruiken, de ander als rechtermuisknop en weer een ander voor het openen van OneNote. Je moet alleen niet denken dat deze computer je pen en papier gaat vervangen, het scherm is daar op korte afstand niet scherp genoeg voor.
Het naarste met betrekking tot de stylus is eigenlijk dat de glazen coating boven het paneel niet stijf genoeg is. Dat resulteert in “olievlekken” op het moment dat je met de stylus over de laptop schrijft of tekent. Deze vlekken zijn vergelijkbaar met de vlekken die je ziet als je met je vinger over een niet-touch beeldscherm gaat.
De vingerafdrukscanner werkt op dezelfde wijze als de vingerafdrukscanner op je telefoon, even je vinger erop leggen en je bent binnen via Windows Hello. De vingerafdrukscanner heeft ongeveer een seconde nodig om te registreren dat jij het daadwerkelijk bent die zijn of haar vinger op de scanner legt.
De webcam is maar van matige kwaliteit. De resolutie is met 720p aan de lage kant en je kunt duidelijk zien dat de TU Delft hierop heeft bespaard.
De laptop beschikt over een hexacore i7 die we eens even flink aan de tand voelen. Samen met zijn 16GB ram en P1000 zou deze machine best wel capabel moeten zijn.
Laten we eerst kijken naar de grafische kaart, het ding wat deze laptop zo speciaal maakt ten opzichte van andere laptops op de markt. De P1000 is immers een quadro-kaart die los voor zo’n 350 euro gaat, terwijl de 1060 al voor 230 euro te koop is. Natuurlijk zijn dat geen laptop versies, maar gewone retailkaarten dus de vergelijking gaat niet helemaal op, maar het geeft wel een leuke indicatie.
Als we 3D-Mark gaan draaien komen we op scores waaruit blijkt dat de P1000 qua gameprestaties vergelijkbaar zijn met een 1050. Een 1050 Ti presteert daarentegen echt wel een stuk beter.
| 3DMark Time Spy | P1000 | 1050 Ti | 1050 |
|---|---|---|---|
| Total score | 1560 | 2691 | 1875 |
| Graphics score | 1393 | 2436 | 1685 |
| CPU score | 4892 | 6690 | 5212 |
Als we dan naar de processor kijken met UserBenchmark dan zien we duidelijk dat hij beter presteert dan de i7 8550U die in veel ultrabooks zit. Echter wordt het verschil natuurlijk nog groter op het moment dat deze tests langer worden gedraaid, aangezien een laptop met een i7 8550U de hoge kloksnelheden maar kort kan vasthouden vanwege de warmte.
| UserBenchmark | i7 8750H | i7 8550U |
|---|---|---|
| Single core | 119 | 102 |
| Quad core | 477 | 311 |
| Multi core | 786 | 413 |
Voor het gemak heb ik ook nog even 3D Mark 10 gedraaid, waarvan je de resultaten hieronder kunt zien. (klik om te vergroten)
SPECviewperf 13 is een nieuwe versie van een benchmark waarmee al jaren systemen (maar vooral videokaarten) worden doorgemeten voor het gebruik in CAD applicaties. De resultaten van SPECviewperf 13 zijn als volgt:
Als ik de resultaten van de P1000 in versie 12 van viewset catia en solidworks vergelijk met die van de Nvidia GTX 1070 en 1080, dan presteert de P1000 ietsjes minder dan die twee kaarten in Catia. Echter presteert de P1000 2 tot 1,5 keer zo goed in Solidworks. Voor Catia (Aerospace Engineering) kan je dus beter een laptop kopen met een 1070 of 1080, maar voor andere studies beter deze laptop.
Waar je bij een gewone computer natuurlijk zelf een scherm kunt kiezen, zit je bij een laptop vast aan het scherm wat er in zit. In dit geval is dat een touch IPS paneel met een resolutie van 1920×1080. Gelukkig is het scherm wel te draaien waardoor je er gemakkelijk een TV van maakt waarop je series kunt kijken. Ook kan je er makkelijk een tablet van maken, zodat je genoeg ruimte op je bureau behoudt om je huiswerk te maken. Het is echter in tabletstand met 2,3 kilogram wel te zwaar om in je handen te houden om er bijvoorbeeld een boek op te lezen. Wat je wel kunt doen is de laptop over 270 graden draaien, zodat het toetsenbord op je schoot ligt en het scherm naar je toe staat. Je moet echter niet te hard op het scherm willen drukken, anders klapt de laptop om.
Dat de resolutie relatief laag is heeft als voordeel dat de accu dan minder snel leeg gaat, maar als grote nadeel dat je de stylus niet optimaal kunt gebruiken. 1920×1080 is tegenwoordig de standaard maar steeds meer high-end laptops komen met een 4k-scherm. Deze laptop heeft dat dus niet en als je op 60 cm afstand zit, ga je dat verschil niet zien. Zit je echter op minder dan 60cm afstand van je laptop dan kan je de individuele pixels zien en ik vind dat het betrekkelijke besluitorgaan hier echt een keuzefout heeft gemaakt. Op het moment dat je een stylus bij een laptop wilt leveren, wil je natuurlijk graag bovenop de laptop zitten om erop te schrijven. Ga je er echter bovenop zitten dan heb je een zelfde scherpte als iPad 2’s hadden 5 jaar geleden.
Het ongekalibreerde scherm lijkt het niet heel erg slecht te doen qua kleuren. De kleurfout is niet zichtbaar met het menselijk oog en bijna 100% van het sRGB-volume kan worden getoond. Op het moment dat je gaat renderen en kleuren belangrijk zijn kan je maar beter geen gebruik maken van dit scherm. Omdat het scherm maar 100% van het sRGB spectrum kan tonen mis je een hoop kleuren die je bij duurdere schermen wel kan zien. Daardoor kan je bijvoorbeeld een bepaalde tint van rood selecteren in de software maar ziet het er op jouw scherm anders uit dan in het echt, omdat je scherm die tint rood gewoon niet kan tonen. Het is vergelijkbaar met integers en een waarde die tussen en integer ligt.
Voor casual gebruik is het paneel wel geschikt vanwege zijn goede kleurechtheid, maar voor professionele doeleinden niet.
Nu komen we aan bij het professionelere gebruik van de monitor, veel mensen die met kleuren werken willen het scherm kalibreren om zo een nog betere kleurechtheid te krijgen. Na het kalibreren is er eigenlijk weinig veranderd volgens de indicatie.
Gaan we de meetresultaten echter valideren dan blijkt dat het contrast erg laag is, met maar 641:1 voor een glossy scherm, maar de kleurfout is daarentegen wel weer erg goed. HP geeft in de specificaties overigens zelf aan dat het contrast maar 600:1 is, echter heb ik in een nameting al 750:1 kunnen meten. Hoe dan ook zijn deze waardes zeer laag, normaal verwacht je zo’n 1000 tot 1200 voor een gemiddeld scherm.
| Maximale helderheid | 350 cd/m^2 |
|---|---|
| Contrast | 641:1 |
| Gemiddelde kleurfout | 0.27 |
| Maximale kleurfout | 2.21 |
Al met al kunnen we dus het volgende concluderen over het scherm: De resolutie is aan de lage kant net als het contrast en de hoeveelheid kleuren die het scherm kan weergeven. De maximale helderheid is prima net als de kleurechtheid. Ofwel een lichte onvoldoende voor het scherm in dit kaliber laptop.
De laptop komt met 512GB opslag waarvan natuurlijk een kleiner gedeelte bruikbaar is. De schijf had bij mij 20GB gereserveerd als recovery image waardoor ik nog 455GB over had op mijn C-schijf. Van die 455 was nog 403 over doordat Windows samen met wat Bloatware was geïnstalleerd.
De bloatware wat bij deze laptop kwam was niet hardnekkig, maar je vraagt je toch wel af waarom HP dit op een workstationlaptop zet. Dingen als Mickey Mouse spellen, minecraft en dat soort meuk hoort gewoon niet op dit soort laptops. Vaak zie je wel dat fabrikanten dit toevoegen aan goedkope laptops om zo nog wat extra winst te pakken, echter is deze laptop verre van goedkoop.
AS SSD gaf de volgende scores met betrekking tot de snelheid van de disk:
Het geluid van de speakers klinkt naar mijn mening prima. Het geluid is opgenomen met een Rode NT USB studio microfoon en hieronder te beluisteren. Er zitten verschillende speakers in deze laptop, zowel aan de bovenkant als aan de onderkant. De treble is goed net als de middentonen, de bass is “prima”. Al met al zorgt het ervoor dat er een rijk geluid uit de speakers komt, wat totaal niet blikkerig klinkt. Je kunt er dus prima muziek op luisteren zonder extra speakers te hoeven kopen.
Echter zit er in de Bang & Olufsen audio control panel een irritante bug. Op het moment dat je audio mode op “Auto” laat staat en de equalizer op “HP-optimized” verandert HP het geluid terwijl je muziek luisteren bent. Soms valt er dus een stuk Bass weg of iets dergelijks. Daarom kan ik je aanraden om de speaker instellingen op “Music” te zetten, en de equalizer op Rock. Dat produceert bij deze laptop namelijk naar mijn mening het beste geluid. Eventueel kan je het balkje van de zwaarste bass een tandje omhoog zetten.
De laptop heeft last van coilwhine op de audiojack op het moment dat je met oortjes luistert en het volume lager hebt staan dan 15%. Dat hoor je in de vorm van geluiden die lijken op het geluid wat je vroeger hoorde als je telefoon verbinding probeerde te maken met een lijn.
Het geluid van de microfoon is niet om naar huis te schrijven. Hier wil je absoluut geen interview mee doen of iets dergelijk, zeker niet op het moment dat je noise cancelling uitzet. Op dat moment wordt namelijk het geluid van de ventilatoren opgenomen waardoor je eigenlijk alleen maar harde ruis hoort. Hieronder staat een opname met noise cancelling aan, het is echt van matige kwaliteit.
Als we naar de geschiedenis van de HP workstations kijken, is de warmteproductie eigenlijk altijd wel een probleem geweest. Gelukkig gaat dat vandaag de dag een stuk beter, na het runnen van PCMark 10 kreeg ik de volgende resultaten met een buitentemperatuur van 27 graden. Normaal zou de laptop dus zo moeten blijven steken bij een temperatuur van 85 graden wat niet slecht is. Op het moment dat de laptop druk bezig is wordt de gril boven het toetsenbord warm maar niet heet. Omdat de laptop van metaal is probeert de laptop ook wat warmte kwijt te raken via het chassis. Zolang die temperatuur onder de 37 graden blijft vind ik dat niet erg, en dat blijft hij gelukkig.
In de praktijk kan de laptop op schoot gebruikt worden zolang je maar in de instellingen aanzet dat bij de laptop op battery, de processor maar op maximaal 70% van zijn capaciteit mag werken. Op dat moment zal de processor ongeveer 46 graden zijn en zal de ventilator niet gaan draaien.
Om throttling te bestuderen hebben we Intel XTU gebruikt, met een omgevingstemperatuur van 27 graden kregen we de volgende resultaten:
Er zijn twee soorten throttling, power limit throttling waarbij het geleverde vermogen een beetje wordt aangepast om binnen de temperatuurspecificaties te blijven en thermal throttling waarbij de processor amper nog vermogen krijgt en de prestaties dus enorm inkakken. Zoals je hier ziet ontstaat er alleen power limit throttling waardoor de coresnelheid soms nog wel kan inkakken tot 1,8GHz. Wat voor invloed dit heeft op de prestaties en of er iets aan te doen is (bijvoorbeeld door fans harder laten draaien) weten wij momenteel niet.
Op de batterij hebben we de laptop vastgezet op 70% van het maximale vermogen, om zo de batterij iets langer te laten meegaan. Volgens Windows is de gemiddelde accuduur van dit apparaat 6 uur en 11 minuten. Daar zitten wat uitschieters tussen naar 8 uur en bij wat frequenter gebruik 5,5 uur. In de praktijk kan je dus een ochtend of middag zonder oplader door, echter moet je de laptop daarna wel even van wat voeding voorzien.
De HP Zbook wordt geleverd met een 150W powerbrick die de laptop dus ook met fastcharge kan opladen. In de praktijk resulteert dat in 13% per 10 minuten. Het volledig volladen kost twee uur tijd.
Het design van de laptop is erg mooi en vrij stevig. Het toetsenbord heeft geen flex en typt fijn doordat je wat kracht moet zetten om de toetsen in te drukken, hierdoor maak je minder typefouten vanwege de betere feedback. Ook de muis werkt erg fijn, hij is groot genoeg, heeft een gladde glazen coating en ondersteunt gestures. De vingerafdrukscanner werkt ook prima hoewel je soms tweemaal je vinger erop moet leggen. De webcam voldoet maar is verre van geweldig.
Het scherm van de laptop heeft met 1920 x 1080 pixels een vrij lage resolutie voor laptops in deze prijsklasse, zeker wanneer je hem van heel erg dichtbij gebruikt met de bijgeleverde stylus. Het scherm voldoet natuurlijk prima maar is verre van een MacBook scherm. De kleurechtheid is wel erg goed maar het scherm weet maar een kleine hoeveelheid kleuren op het scherm te toveren: het weet net niet het volledige sRGB spectrum te bedekken. Ook het contrast valt wel tegen met maar 641:1 maar de maximale helderheid is wel goed met 350 Cd/m^2.
De 512GB SSD is erg snel en zal voor iedereen wel voldoen, hiervan kan je ongeveer 400GB naar eigen invulling gebruiken. Wel is er wat
De prestaties van de laptop zijn erg goed. De laptop met hexacore i7 8750H presteert ongeveer tweemaal zo goed als een i7 8550U met 4 cores, terwijl hij maar 2 scores meer heeft. Ook de grafische kaart doet niet onder: de P1000 zit qua game-prestaties rond de GTX 1050. Qua renderprestaties ligt het aan de applicatie, in Solidworks doet de kaart het 2-1,5 keer beter dan een GTX 1070 of 1080. In Catia presteren de eerdergenoemde kaarten iets beter.
De speakers zijn prima om muziek op te luisteren, maar de microfoon is niet om over naar huis te schrijven. Ga je deze laptop gebruiken voor een interview, dan lijkt het ons zelfs nog verstandiger om je smartphone te pakken en daarvan de microfoon en camera te gebruiken.
De laptop gaat prima om met de veroorzaakte warmte echter draaien de fans wel redelijk snel. Throttling vanwege de warmte hebben we nog niet gezien gelukkig. Daarbij is de accuduur een dikke 6 uur met uitschieters naar 8 uur.
Omdat de laptop vanwege zijn goede bouwkwaliteit en prestaties in combinatie met redelijke studentenprijs van 1300 euro toch uitblinkt, krijgt hij een TechBeLike Silver award.
De HP ZBook Studio G5 X360 en zijn non-360 broertje zijn tegenwoordig te verkrijgen bij o.a. de grote technische universiteiten voor technische studenten. Deze laptops kosten om en nabij de 1250 euro en bieden veel waar voor hun geld, aangezien de Nvidia Quadro grafische kaarten over het algemeen niet goedkoop zijn. Dit zijn grafische kaarten die speciaal getuned zijn om o.a. goed om te kunnen gaan met OpenGL en renderapplicaties zoals Catia, Solidworks, et cetera. Omdat er vrij weinig informatie over deze laptops beschikbaar is plaatsen wij alvast onze foto’s online. De review zelf komt over een paar dagen. Veel plezier!
Deze externe SSD is rigide gebouwd en heeft 3 tot 30 keer betere prestaties dan een gewone externe HDD. Door de rubberen bumper kan hij tegen vallen en stoten wat bijdraagt aan de betrouwbaarheid. De encryptiemethode kan wel helaas maar maximaal AES 128 Bit zijn tenzij je een upgrade koopt.
SanDisk… SanDisk… SanDisk? Precies ja, SanDisk: Het bedrijf dat al jaren bekend staat om zijn flash geheugen, vooral in microSD-kaarten, maar ook in USB-sticks. Het bedrijf is al meer dan 27 jaar lang bezig met het werken aan hun ideeën en de flashgeheugentechnologieën worden door veel grote datacenters gebruikt en hun oplossingen worden toegepast in smartphones, tablets, laptops als ook computers, aldus hun website. Sinds halverwege 2010 is SanDisk al bezig met het bakken van SSD’s: Vervolgens hebben ze een tijdje niets uitgebracht totdat er in 2012 ineens een flinke vraag begon te komen naar SSD’s. Sinds die tijd zijn ze altijd in de markt geweest en om deze reden staan er talloze SSD’s van hen in de Pricewatch. Die reviews hebben jullie mogelijk nog van mij te goed, aangezien we het in deze review gaan hebben over een externe SSD. Sandisk heeft hun innovaties en technologiën van SSD’s en rigide microSD-kaarten en USB-sticks gecombineerd en is nu dus op de markt gekomen met een externe SSD: SanDisk Extreme 500 Portable. Deze SSD is vrij rigide en moet niet snel kapot kunnen gaan vergeleken met traditionele SSD’s en zeker HDD’s.
Deze SSD komt in 3 smaakjes, 120, 240 en 480GB voor een prijs van respectievelijk 75, 100 en 160 euro. Daarmee lijkt de 240gb versie een stuk betere deal te zijn dan zijn kleinere broertje en een iets minder goede deal dan zijn grotere broer. Voor deze review heb ik van SanDisk namelijk de 240gb versie gekregen en ik zal deze dus onder de loep nemen.
Op deze SSD zit 3 jaar fabrieksgarantie. Een vrij nette termijn, hoewel ik voor je hoop en persoonlijk denk dat de SSD het langer uithoudt, immers gaat het toch om je data. Vergeet niet altijd een back-up te maken. Je zult niet de eerste zijn die te maken krijgt met corrupte bestanden of een cryptolocker!
Al met al vrij indrukwekkende specificaties. De SSD heeft een maximale read (lees)-snelheid van 415 MB/s en een maximale write (schrijf)-snelheid van 340 MB/s over USB 3.0. Huidige SATA-600 SSD’s tikken over het algemeen maximaal de 550/550 aan. Echter is dat voor bepaalde mensen niet het belangrijkste. Deze SSD is namelijk gebouwd om schokken en vibraties te weerstaan, daarbij heeft hij ook een vrij groot temperatuursbereik waarbij hij opgeslagen kan worden.
De SSD komt in een net zwart kartonnen doosje wat je open kunt klappen. Aan de buitenkant staat een afbeelding van de vierkante SSD en aan de zijkanten de compatibility (usb 3.0/2.0), wat trademark informatie, made in China en een afbeelding van de SSD genomen vanaf de zijkant. Al met al geeft het doosje dus duidelijk weer wat je aan de binnenkant ervan kunt vinden.
Sla je het doosje open dan staat er voor je neus ineens een SSD. Het design van het doosje is erg mooi en je kan duidelijk zien dat SanDisk er tijd en moeite in heeft gestoken het eruit te laten zien als een premium product. Aan de linkertkant is een ingezoemde foto te zien in combinatie met de tekst dat er een metalen ring aan de SSD zit voor aan je sleutelbos, dat de SSD klein is en dat er een USB-kabel bij zit. Aan de rechterkant kan je de SSD zien zitten in het doosje en staat er dat de SSD een rubbere bumper heeft voor een hogere duurzaamheid en een bedekte USB-poort.
Als je de SSD dan uit het doosje dan open maakt en de SSD eruit haalt dan komt de bijgeleverde USB3.0-kabel tevoorschijn in combinatie met een quick start guide. Deze is overigens niet in het Nederlands, maar wel in het Engels, Duits en Frans te lezen. De SSD zelf heeft een ribbelige bovenkant die gemaakt is van plastic. Dit zorgt voor een prima uitstraling en het zorgt ervoor dat de SSD lekker in de hand voelt, bovendien zorgt her ervoor dat vingerafdrukken en krassen moeilijk zichtbaar zijn. Minder opvallend is misschien wel de rubberen bumper rondom de SSD. Deze bumper zorgt ervoor dat hij minder snel stuk gaat bij een val aangezien het rubber de val breekt. Deze bumper is niet gemaakt van één stuk rubber zoals je vaak rondom smartphones ziet, maar heeft kleine gaatjes erin zitten. Dit zorgt ervoor dat de SSD er verre van lomp uit ziet, een prima oplossing naar mijn mening. De USB-poort is zoals eerder vermeld beschermd door een rubberen dopje wat vast zit aan de SSD. Op het moment dat de kabel in de SSD gaat, hoef je dus niet het dopje ergens neer te leggen, zeer handig. Met zijn grootte van 7,5 bij 7,5 cm hoogte van 1cm is de SSD vrij handzaam en elegant.
De SSD in combinatie met een laptop, in dit geval mijn ASUS N56 ziet er uit als volgt:
Op de onderkant van de SSD is een laagje rubber aangebracht zodat de SSD niet van de tafel afschuift en goed blijft liggen. Verder staat er op de achterkant de naam van de SSD (oftewel van het model), de capaciteit en wat keurmerkjes.
Verder zit er een handige metalen ring aan zodat je de SSD als sleutelhanger kunt gebruiken. Ik vind hem persoonlijk iets te groot voor een “gewone” sleutelhanger, maar ik kan begrijpen dat hij aan je autosleutels wel mooi zal staan. Voor een student zoals ik, is hij daar echter te groot voor. Toch wil ik het je graag laten zien, aangezien het er gewoon prachtig uit ziet.
Anandtech heeft de SSD opengemaak omdat CrystalDiskInfo en ChipGenius de schijf niet herkennen en is tot de conclusie gekomen dat er een Silicon Motion SMI2246XT controller in zit met vier keer een 64GB SanDisk 05448 064G. Verder doet de SSD aan TRIM en aan garbage collection. Hieronder kan je een paar van hun foto’s vinden:
Deze SSD is min of meer “plug and play”, maar SanDisk heeft wat snufjes toegevoegd onder de naam SanDisk SecureAccess, wat gemaakt is door EncryptStick. Eerst zal ik wat van het plug and play gedeelte laten zien en vervolgens overgaan op het encryptiegedeelte.
Op het moment dat je de SSD aansluit staat er een mapje “SanDisk SecureAcces” van 30.2 MB. Dat is het enige mapje wat zichtbaar is. Het andere mapje genaamd “Overige” zoals te zien is op de screenshot hieronder is later toegevoegd door mij. De SSD heet standaard “Extreme 500”.
Als je klikt op het mapje “SanDisk SecureAccess” staan er 2 mapjes, één met guides in pdf-format en één met het programma voor mac. De andere file genaamd “SanDiskSecureAccessV3_win.exe” is de encryptiesoftware Sandisk SecureAccess.
Als je dat programma dan opstart krijg je het volgende te zien en wilt de software natuurlijk eerst updaten. Vriendelijk als ik ben liet ik dat doen, maar om één of andere reden kreeg ik het standaard niet werkend. Dus ik heb de nieuwste versie maar van de website van SanDisk afgehaald, deze werkte wel (maar overigens alleen als het programma op de SSD of een ander SanDisk product staat). Ik vond het jammer dat dit niet werkte op mijn computer en mijn laptop, echter was de workaround vrij eenvoudig. Natuurlijk accepteer je de End Users License Agreement en heb je deze goed doorgelezen.
Nu begint het leuke gedeelte, je mag je eigen container aanmaken waarin je encrypte bestanden bewaard gaan worden. Verzin een moeilijk wachtwoord, hoewel zoals later blijkt er alleen versleuteld kan worden met 128 bits AES, iets wat relatief karig is aangezien er al een stuk beter op de markt is.Echter moet je betalen als je deze extra functies wilt.
Rechtsonder staat een grote groene opvallende knop met “Upgrade your security”. Ik vind het persoonlijk ongelooflijk dat er nog eens extra geld betaald moet worden voor extra features waaronder AES256-bit, 512 of 1024 versleuteling. De grote groene knop brengt je naar de website van EncryptStick.
Het toevoegen van bestanden gaat heel eenvoudig, of je sleept ze of je kiest ze via de filebrowser, net wat je liever hebt. Nadat het programma klaar is met het kopiëren wordt je gevraagd of het originele bestand verwijderd moet worden. Je kunt natuurlijk zelf kiezen of je dat wilt of niet.
In de settings van het bestand kan je onder Timeouts de applicatie timeout kiezen en de password expiration tijd en datum. Dit kan handig zijn voor het geval dat je niet te lang je containers open wilt laten staan. Onder Encryption kan je dus zien dat alleen AES 128 bit beschikbaar is en 256, 512 en 1024 bit wel ondersteund worden, maar je die waarschijlijk alleen kunt krijgen als je de volledige versie koopt. Onder Locations kan je aangeven waar de back-up van de schijf gemaakt moet worden en hoeveel back-ups er automatisch gemaakt worden. Onder Advanced kan je de optie “Enable seperate vault password option” aan of uit zetten. Al met al kan je de basisdingen dus prima aanpassen in de Options.
In het geval dat je je data wilt restoren vanaf je back-up kan je de Restore Wizard gebruiken. Je kiest eerst de locatie van je back-up, dan welke back-up je wilt gebruiken. Hierna geef je aan dat je het prima vindt dat alle data wordt vervangen met de data van de back-up en het proces zal beginnen.
Als je dan gaat kijken waar alle data wordt opgeslagen, dan zie je dat er een mapje bij is gekomen genaamd “SanDiskSecureAcces Vault”. Als je daarop klikt komen er meerdere mapjes tevoorschijn en zal in één van deze mapjes je container zitten. Bij mij was dat in het mapje “05”.
Als je eenmaal een container hebt gemaakt met SanDisk SecureAcces kan je hem openen en krijg je het volgende scherm te zien. Als je dan je wachtwoord bent vergeten en klikt op “Forgot your password?” kan je je wachtwoordherinnering zien. Onder help kan je dus upgraden naar de volledige versie, online support krijgen (?), checken voor updates en wat informatie over het programma zelf krijgen.
<h1>Testmethode</h1>
<img src=”https://i.imgur.com/c1QztAP.png” />
Dat de SSD er goed uit ziet mag duidelijk zijn, maar hoe presteert hij aan de binnenkant? Daar koop je de SSD uiteindelijk voor, voor de prestaties. Hiervoor gebruiken we AS SSD, CrystalDiskMark met een queue depth van 1 en 32 en 1 thread, Anvil’s Storage Utilities en last but not least ATTO Disk Benchmark. Deze Queue depth geeft aan dat er meer gestapeld kan worden waardoor de inflow va informatie naar SSD’s makkelijker gaat en ze de data dus eenvoudiger kunnen verwerken. Veel SSD’s hebben een standaard queue depth van 32 maar over het algemeen zeggen de prestaties rond de 1 meer over de potentie van een SSD.
AS SSD heeft een compressibility tool wat laat zien hoe goed SSD’s presteren met compressed data. Sommige SSD’s hebben namelijk trucjes om sneller om te gaan met goed compressibele data, daardoor wordt de maximale snelheid hoger, maar aangezien de meeste data random is zal je daar niet zo veel aan hebben.
Verder heeft AS SSD een copy-test waarin prestaties “in de praktijk” kunnen worden gemeten.
Tot slot laat de standaard AS SSD benchmark prestaties zien met random 4K datablocks met 1 thread en 64 threads, sequentiele snelheden en de accestimes. De 4K datablokken zijn belangrijk aangezien ze vaak leidend zijn bij de dagelijkse taken zoals gamen en office.
CrystalDiskMark is net als AS SSD een hele oude bekende en test de Random 4k waardes, sequentiele waardes, random 4k waardes met een queue depth van 1 en sequentiele waardes met een queue depth van 1. Deze test wordt uitgevoerd met een queue depth van 32 en 1 om weer het verschil te kunnen zien.
Atto is net als de vorige 2 besproken benchmarks een synthetische benchmark, maar laat wel goed zien wat de maximale snelheden zijn bij een bepaalde grootte van de datablocks. Deze loopt van 512 B tot 8 MB met een queue depth van 4.
Anvil is een beetje een mix tussen AS SSD, CrystalDiskMark en ATTO met verschillende queue depths en data-blockgrotes. Allemaal met ongecompressde data.
Het systeem waarop dit alles getest wordt is een Asus N56 met een SATA-600 poort en een USB 3.0 aansluiting en bevat over alle mogelijke aansluitingen om het maximale uit deze SSD te persen.
Vergelijkingen worden gedaan met de Sandisk SSD Plus 240GB, de Samsung 840 EVO 120G en de Seagate Expansion Portable USB 3.0 1TB met en zonder encryptie. In sommige benchmarks kan de schijf niet gevonden worden als hij geëncrypt is met TrueCrypt en de resultaten worden in zo’n geval ook niet meegenomen in de diagrammen. De Extreme 500 kon niet getest worden indien hij encrypt was met de software van SanDisk aangezien die niet gehele schijven kan encrypten.
Het lijkt net bingo, maar zo random zijn deze getallen niet. Als je toch toevallig een bingokaart naast je hebt liggen, laat hem maar lekker liggen als je naar de resultaten van deze SSD kijkt. Ik heb namelijk niet het idee dat jouw bingokaart boven de 300 uit komt, maar daar gaan we dus!
De onderstaande afbeelding maakt duidelijk dat de SanDisk Extreme 500 over het gehele spectrum relatief constant presteert op read. Op write zweven de waardes rond de 284 MB/s met een amplitude van 20MB/s.
Als we nu verder kijken naar de copy-benchmark van AS-SSD dan zien we dat de snelheid waarmee ISO-bestanden worden gekopieerd 153 MB/s is, de snelheid van programma’s 85 MB/s en die van games gemiddeld 134 MB/s. Deze resultaten kan ik niet verifiëren met de handmatige manier zoals ik later laat zien, daar zijn deze resultaten een beetje aan de lage kant voor.
Tot slot de algemene resultaten van de AS-SSD benchmark. Sequentiële snelheden zien er goed uit en de 4k snelheden zijn ook zeker niet slecht.
De resultaten van CrystalDiskMark met een queue depth van 32 en een queue depth van 1 respectievelijk.
De resultaten van ATTO Disk Benchmark met datablocks van 512B tot 8MB zijn als volgt:
Last but not least, Anvil’s storage bench, de “mix” van de vorige drie laat het volgende zien:
Maar wat zijn deze waardes waard als je ze niet kunt vergelijken met een echte SSD (Samsung 840 EVO 120GB en de SanDisk SSD Plus 240G GB) en een “gewone” hedendaagse externe hardeschijf (Seagate Expansion Portable 1TB)? Om deze reden worden de waardes met elkaar vergeleken. De kleuren zijn in elk diagram hetzelfde gehouden zodat je makkelijk van diagram naar diagram kunt springen om data te vergelijken.
Het is duidelijk dat de SanDisk Extreme 500 240GB ongeveer identiek is aan de SanDisk SSD Plus 240GB qua prestaties in het sequentiële gedeelte. Dit ligt in lijn met het eerder genoemde: Dat de eerstgenoemde gebaseerd is op de laatstgenoemde. Waarom de Access tijden van de Seagate Expansion zo hoog liggen zou ik niet weten, hoewel het kan komen doordat de schijf niet goed wilde formatteren. De schijf was immers voor het formatteren volledig geëncrypt.
De prestaties zijn in CrystalDiskMark van de externe SSD natuurlijk iets minder dan over een vergelijkbare SSD aangesloten op een SATA600 aansluiting. Desalniettemin zijn de resultaten een stuk beter dan die behaald door de externe HDD.
In ATTO wordt de SSD getest met uncompressed data in blokken van 512B tot 8MB zoals te zien is in het diagram hieronder. Weer is duidelijk dat de externe SSD de echte SSD’s voor moet laten gaan, maar wel flink betere prestaties neer zet dan de externe HDD.
Anvil’s Storage Utilities laat zien wat we eerder zagen, echter wordt nu ook goed duidelijk dat er tussen de SanDisk Extreme 500 en de SanDisk SSD Plus een redelijk verschil zit in de 4k write-snelheden terwijl de read-snelheden nagenoeg hetzelfde zijn.
<h1>Warmte- & geluidsproductie</h1>
<img src=”https://i.imgur.com/c1QztAP.png” />
Zoals je van iedere SSD gewend bent zitten er geen bewegende onderdelen in, dat zorgt ervoor dat de SSD stil is. Wel wordt hij onder load zo’n maximaal 35 graden rechts van de USB-poort.
<h1>Praktijk</h1>
<img src=”https://i.imgur.com/c1QztAP.png” />
We hebben nu gekeken naar specificaties, het uiterlijk, software, prestaties en de warmte- en geluidsproductie van de SSD. Echter zegt dat niet veel over hoe de SSD nou in de praktijk is.
Qua formaat is de SSD erg handzaam, hij past overal in, broekzakken, zelfs portemonnees (zeker die van veel vrouwen) en natuurlijk in een tasje. Met zijn formaat van 7.5 x 7.5 x 1.0 centimer is hij gewoon vrij simpel mee te nemen. Verder is hij erg licht en is de buitenkant gemaakt van plastic waar een patroontje overheen zit tegen vingerafdrukken. Verder zit er aan de SSD een handige metalen lus waar je een ringetje of iets anders doorheen kunt doen om hem makkelijk mee te nemen. Door de bumper kan hij vallen van anderhalf meter hoog overleven (in ieder geval, dat kon hij in mijn geval). Helaas deed ik dat in de buurt van een auto en stuiterte de SSD natuurlijk onder een auto. Toen moest ik een Swiffer pakken om hem onder de auto vandaan te vegen. Vervolgens heb ik de SSD opgepakt en hem nog eens even goed laten vallen van anderhalf meter hoogte op zijn zijkant en op zijn onderkant met als resultaat dat de SSD nog steeds werkt. Het is dus een vrij rigide apparaatje, ik zou hetzelfde niet hebben durven doen met mijn externe HDD.
Verder heb ik vanaf de SanDisk Extreme 500 en naar mijn Samsung SSD dingen gekopieerd en vise versa. Dit heb ik gedaan met 2GB van de meest voorkomende bestanden: .RAR, .MP4, .MP3 en JPEG. Ik heb daarvan de laagst voorkomende waarde en de hoogstvoorkomende waardes genoteerd. Met behulp van de tijd die het duurde en de grootte van de files heb ik toen berekend wat de gemiddelde snelheid was. De resultaten kun je hieronder zien:
| Transfer type | Min. [MB/s] | Gem. [MB/s] | Max. [MB/s] |
|---|---|---|---|
| Read .RAR | 135 | 221 | 347 |
| Write .RAR | 0 | 232 | 235 |
| Read .MP4 | 305 | 332 | 347 |
| Write .MP4 | 212 | 219 | 238 |
| Read .MP3 | 195 | 214 | 248 |
| Write .MP3 | 155 | 181 | 216 |
| Read .JPG | 95 | 149 | 257 |
| Write .JPG | 71 | 130 | 234 |
Het uiterlijk van deze SSD is prima, er is echt over nagedacht. De bumpers helpen tegen het beschermen tegen vallen en stoten, het patroontje zorgt voor een luxe uitstraling en helpt met het verbergen van krassen en vingerafdrukken. Verder is de USB 3.0 aansluiting verborgen achter een plugje wat vast zit aan de SSD en zit er aan de andere kant een metalen haak, waardoor je hem aan een sleutelbos of iets dergelijks kunt vastmaken. Aan de onderkant zit rubber waardoor de SSD niet snel van tafel af glijdt.
De verpakking ziet er degelijk uit zoals je mag verwachten van producten als deze. De verpakking geeft goed weer wat er zich aan de binnenkant bevindt en kan zelfs opengeslagen worden waarna de SSD zichtbaar wordt. Je krijgt er een USB 3.0 kabel bij van 20 centimeter.
De SSD is “plug and play” maar wel geeft SanDisk er encryptiesoftware bij. Deze software werkt goed en vrij eenvoudig, echter proberen ze je wel een duurdere versie te verkopen omdat deze software maar maximaal AES 128 Bit ondersteunt. Dit vind ik erg jammer.
De prestaties van deze SSD zijn prima: ze zijn vaak meer dan een drievoud beter dan die van de geteste externe HDD met grote datablokken. Met kleine datablokken loopt dit verschil alleen maar op tot soms wel 30 keer beter. De in de specificaties vermeldde snelheden worden bijna gehaald met een afwijking van 15% op write en een paar procent op read. Dat vind ik persoonlijk best netjes.
Al met al krijg je voor zo’n 100 euro een prima rigide externe SSD die je binnen 0 en 45 graden kunt gebruiken, tussen -20 en +70 graden kunt opslaan en waar je altijd je data op kwijt kunt. Een echte SATA-SSD-killer is het niet, maar hij komt aardig mee als extern USB 3.0 SSD’tje met de grotere SATA-SSD-jongens. Voor oma en opa zal de “gewone” HDD een schiktere keuze zijn, maar voor bedrijven waarin het belangrijk is dat data snel getransporteerd kan worden en de data veiliger vervoerd kan worden (hardwarematig met behulp van resistentie tegen schokken en softwarematig met de relatief zwakke AES 128 bit encryptie) is deze SSD een echte aanrader. Al met al een prima oplossing voor velen waarbij de positieve punten van de duurdere externe SSD opwegen tegen de negatieve punten van een goedkopere externe HDD. Daarom krijgt deze SSD een TechBeLike Silver Award.
